Phục hồi chức năng thoái hoá khớp: Những điều quan trọng bị bỏ qua

14/07/2020 09:07:00

Hầu hết chúng ta đều nghĩ thoái hóa khớp là bệnh lý của người cao tuổi, tuy nhiên hiện nay bệnh thoái hóa khớp ngày càng trở nên phổ biến ở người trung niên, kể cả ở những người trẻ tuổi. Hiện trạng trên là hậu quả của tình trạng thừa cân, béo phì, lối sống ít vận động gây teo yếu cơ, và các thói quen xấu trong cuộc sống hàng ngày. Bên cạnh các phương pháp điều trị dùng thuốc và phẫu thuật, các phương pháp điều trị không dùng thuốc cũng đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc phòng ngừa và hỗ trợ điều trị tối ưu nhưng lại thường bị bỏ qua.

Vì vậy, bài viết này mong muốn đem đến cho quý đọc giả một cái nhìn bao quát hơn về các phương pháp điều trị không dùng thuốc trong thoái hóa khớp để từ đó, quý đọc giả có thể chăm sóc tốt hơn cho bản thân và những người thân yêu.

THOÁI HÓA KHỚP LÀ GÌ?

Thoái hóa khớp là tình trạng tổn thương lớp sụn phủ trên bề mặt khớp, qua thời gian dài sẽ dẫn đến các biến đổi trong khớp như mọc gai xương, hẹp khe khớp, viêm bao hoạt dịch khớp... Bệnh không gây nguy hiểm tính mạng nhưng diễn tiến âm thầm, gây ra tình trạng đau dai dẳng tăng dần và mất dần các chức năng hoạt động của khớp, cứng khớp và biến dạng khớp. Cuối cùng, dẫn đến kết cục là suy giảm nặng nề chất lượng cuộc sống hay nặng nề hơn là gây tàn phế. Thoái hóa khớp thường gặp nhất là khớp gối, các khớp bàn tay và khớp háng. Ở Việt Nam, người bệnh thường đến các cơ sở y tế lúc khi đã đau đớn nhiều, khớp biến dạng hoặc bị nhiều tác dụng phụ của việc dùng thuốc giảm đau không đúng cách và kéo dài như viêm loét dạ dày, loãng xương, suy tuyến thượng thận... mà không biết rằng có thể ngăn ngừa, làm chậm diễn tiến bệnh từ những giai đoạn sớm chỉ với các bài tập phục hồi chức năng đơn giản, ít tốn kém nhưng mang lại hiệu quả rất cao.

NHỮNG AI CÓ NGUY CƠ THOÁI HÓA KHỚP?

- Người cao tuổi: tuổi càng cao thì nguy cơ thoái hóa khớp càng tăng, tăng cao rõ rệt ở người trên 50 tuổi.

- Nữ giới có nguy cơ cao hơn do thường có các vấn đề thiếu canxi, thiếu vitamin, các khoáng chất và loãng xương do chế độ dinh dưỡng kém khi mang thai, tác động của mãn kinh...
- Những người đi lại quá nhiều và thường xuyên có các hoạt động có thể gây tác động bất lợi cho khớp như leo cầu thang, đường dốc, đi giày cao gót, bưng vác nặng, ngồi xổm....
- Những người đã từng bị chấn thương hoặc phẫu thuật khớp
- Thừa cân, béo phì làm tăng áp lực lên khớp
- Yếu và teo cơ quanh khớp làm giảm khả năng hấp thụ lực, bảo vệ gối vững chắc.

- Di truyền

LÀM SAO NHẬN BIẾT BỆNH THOÁI HÓA KHỚP?

Một số dấu hiệu và triệu chứng thường gặp của thoái hóa khớp gồm:
- Đau khớp có tính chất cơ học: đau âm ỉ, tăng khi hoạt động, giảm khi nghỉ ngơi.
- Cứng khớp: thường xảy ra khi nghỉ ngơi, thường nặng hơn vào buổi sáng, có thể mất đi sau vài phút đến hơn 1 giờ sau khi xoa bóp, khởi động khớp.
- Viêm khớp, có các biểu hiện là sưng nóng đỏ vùng khớp, tràn dịch khớp

- Tiếng kêu lạo xạo trong khớp, lỏng lẻo, biến dạng khớp.
- Giảm khả năng cử động khớp, đi lại, vận động

- Yếu cơ hoặc co rút gân cơ quanh khớp.
- X-quang: hình ảnh gai xương, xơ xương dưới sụn, hẹp khe khớp, lệch trục khớp...


CHÚNG TA ĐÃ BỎ QUA NHỮNG ĐIỀU QUAN TRỌNG NÀO?

Điều thứ nhất: thoái hóa khớp ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của cuộc sống


Thoái hóa khớp ảnh hưởng lên tất cả các khía cạnh trong cuộc sống của người bệnh chứ không chỉ gây đau và tổn thương các cấu trúc của khớp như chúng ta thường nghĩ. Những tác động này tương tác qua lại với nhau và được thể hiện chi tiết trong mô hình tâm-sinh lý-xã hội:

- Sinh học: Thoái hóa khớp gây ra các triệu chứng khó chịu như sưng đau kéo dài, cứng khớp, biến dạng khớp, giảm khả năng đi lại...

- Tâm lý: lo lắng về bệnh, buồn bã, dễ cáu gắt vì phải chịu đựng đau đớn dai dẳng, mặc cảm phụ thuộc con cháu về kinh tế và trợ giúp sinh hoạt hàng ngày, niềm tin và thái độ trong việc điều trị thay đổi tùy theo từng người bệnh...
- Xã hội: ảnh hưởng đến khả năng thực hiện các hoạt động trong gia đình và xã hội, cần sự hỗ trợ của gia đình, xã hội (xe lăn, gậy, người chăm sóc...), ảnh hưởng đến mong muốn thư giãn, giải trí và tác động xấu đến các mối quan hệ trong gia đình và xã hội...

Một vấn đề rất đáng lưu tâm là ba yếu tố sinh học, tâm lý và xã hội không thể tách rời và luôn tác động qua lại lẫn nhau làm tình trạng bệnh trở nên phức tạp. Chính vì vậy, cả người bệnh, thân nhân và nhân viên y tế đều cần chú ý đến cả 3 khía cạnh này khi điều trị thoái hóa khớp.

Điều thứ hai: phục hồi chức năng hỗ trợ toàn diện cho người bệnh thoái hóa khớp ở mọi giai đoạn bệnh

Đối với người bệnh thoái hóa khớp, phục hồi chức năng sớm giúp giảm đau, duy trì và tăng khả năng vận động, ngăn ngừa biến dạng khớp. Từ đó, giúp người bệnh có thể tránh được các tác dụng phụ của thuốc giảm đau kéo dài, đồng thời giúp nâng cao chất lượng cuộc sống của người bệnh đáng kể.


Điều trị phục hồi chức năng thoái hóa khớp được chia theo các giai đoạn:
- Giai đoạn thoái hóa khớp nhẹ: đau không liên tục, đau ảnh hưởng ít đến khả năng vận động khớp và chất lượng cuộc sống. Điều quan trọng trong giai đoạn này là cần phát hiện sớm tình trạng bệnh và ngăn chặn bệnh tiến triển nặng hơn bằng các phương pháp không dùng thuốc: điều chỉnh chế độ sinh hoạt, giảm cân và tập luyện thể dục phù hợp theo hướng dẫn của nhân viên y tế.
- Giai đoạn thoái hóa khớp trung bình đến nặng: đau kéo dài, ảnh hưởng đến khả năng đi lại, làm suy giảm chức năng khớp, các hoạt động hàng ngày và chất lượng cuộc sống. Ở giai đoạn này bệnh nhân cần được điều trị bằng các thuốc uống, thuốc thoa giảm đau, tiêm thuốc vào khớp theo chỉ định của bác sĩ, kèm theo tập vận động trị liệu, tư vấn sử dụng các dụng cụ hỗ trợ. Biện pháp hiệu quả đối với người bị thoái hóa khớp nặng là thay khớp. Tuy nhiên, để tránh các biến chứng sau mổ, giúp người bệnh sớm trở về các hoạt động thường ngày, đồng thời kéo dài tuổi thọ của khớp nhân tạo.

Trong tất cả các giai đoạn bệnh kể cả phòng ngừa bệnh, ba yếu tố bao gồm tập luyện đúng cách, giảm cân và chế độ ăn lành mạnh đã được chứng minh là yếu tố cốt lõi trong phác đồ điều trị và được khuyến cáo cho tất cả bệnh nhân. Trong đó:
- Tập luyện: là cách an toàn và hiệu quả, tốn kém ít chi phí, giúp tạo ra những thay đổi tích cực trong khớp và làm chậm quá trình thoái hóa khớp.
- Giảm cân: giúp giảm lực tải lên khớp, có thể làm chậm quá trình thoái hóa khớp và giảm đau.
- Chế độ ăn cân bằng giúp cung cấp đầy đủ dưỡng chất, vitamin khoáng chất để duy trì chất lượng xương, dây chằng và cơ bắp.


Điều thứ ba: phục hồi chức năng không chỉ là điều trị giảm đau

Phục hồi chức năng gồm các phương pháp điện trị liệu như siêu âm trị liệu, sóng ngắn trị liệu, dòng điện giảm đau, hoạt động trị liệu với các biện pháp giúp người bệnh thích nghi với các hoạt động hàng ngày và vận động trị liệu với các bài tập để cải thiện tình trạng bệnh phù hợp với mong muốn của người bệnh.


Điện trị liệu: các phương pháp này giúp cho người bệnh
- Giảm đau
- Cải thiện khả năng di chuyển
- Cải thiện dáng đi
- Giảm tình trạng viêm, co thắt cơ co rút khớp


Hoạt động trị liệu: kỹ thuật viên sẽ đánh giá chức năng hiện tại của khớp và khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày của người bệnh, từ đó chọn lựa dụng cụ hỗ trợ phù hợp để giúp bệnh nhân di chuyển dễ dàng hơn, giảm áp lực lên khớp, hỗ trợ cuộc sống hàng ngày một cách tối ưu như:
- Đai nẹp gối, giày dép hấp thu lực, gậy 3 chân/4 chân, khung tập đi, xe lăn...
- Dụng cụ hỗ trợ cuộc sống: ghế nâng cao bồn cầu, lót đệm ghế, dụng cụ hỗ trợ lấy đồ...

- Tập dáng đi, duy trì tư thế tốt, hướng dẫn tập thực hiện các sinh hoạt hàng ngày
- Hướng dẫn kiểm soát tư thế, phòng ngừa té ngã và các tư thế cần phòng tránh để tránh gây các tác động bất lợi lên khớp.


Vận động trị liệu: tập luyện là quan trọng nhưng việc tập như thế nào cho đúng cách còn quan trọng hơn. Chính vì vậy, trước khi tiến hành tập luyện, người bệnh cần xác định rõ những vấn đề sau:
- Xác định mục tiêu phù hợp với mong muốn điều trị của bản thân (ví dụ có thể đi lại được, có thể leo núi được...), quỹ thời gian của mỗi người. Nên bắt đầu từ những mục tiêu dễ sau đó tăng dần tùy khả năng.
- Tập đúng: chương trình tập cần có sự tư vấn của bác sĩ và kỹ thuật viên phục hồi chức năng để có chế độ tập riêng tùy thuộc tình trạng bệnh và tình trạng sức khỏe của bản thân. Các bài tập bao gồm các nhóm chính:
• Tập duy trì tầm vận động khớp
• Tập kéo giãn các bắp  cơ và dây chằng
• Tập mạnh cơ quanh khớp
• Tập sức bền

- Tập đủ: cường độ tập sẽ thay đổi tùy theo tình trạng sức khỏe của mỗi người, do đó bệnh nhân cần được tư vấn bởi người có chuyên môn. Tuy nhiên, mức khuyến cáo chung là các bài tập mức độ trung bình 30 phút mỗi ngày, ít nhất 5 ngày trong tuần (trong đó các bài tập mạnh cơ cần được thực hiện ít nhất 2 lần/tuần)


Lưu ý quan trọng khi tập

Một sai lầm rất hay gặp ở người bệnh là tập không điều độ, tập quá nhiều vào những ngày thấy khỏe và không tập hoặc tập quá ít vào những ngày thấy mệt mỏi. Điều này có thể gây quá tải cho khớp dẫn tới đau hơn và làm tổn thương lên khớp nhiều hơn. Do đó việc nỗ lực duy trì nhịp độ tập đều đặn hàng ngày sẽ giúp bạn tránh tình trạng như trên, đảm bảo khớp của bạn luôn được bảo vệ tốt.

Điều thứ 4: thoái hoá khớp có thể phòng ngừa được

Để phòng ngừa thoái hóa khớp có một số điều quan trọng chúng ta cần nhớ:

- Duy trì chế độ tập luyện đúng cách.
- Có chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng, tránh thức ăn nhiều đường bột, nhiều dầu mỡ, nên tăng cường rau củ trái cây, các loại thức ăn giàu chất xơ, vitamin, canxi.
- Bổ sung canxi và vitamin D đã được chứng minh có hiệu quả rõ rệt trong việc ngăn ngừa thoái hóa khớp do liên quan đến chất lượng xương, gân cơ và dây chằng. Các thực phẩm chức năng như glucosamine, sụn vi cá mập... có hiệu quả thay đổi tùy cá nhân, cần được sự tư vấn của bác sĩ chuyên khoa trước khi sử dụng.
- Kiểm soát cân nặng, duy trì cân nặng lý tưởng.
- Tránh thực hiện các hoạt động, tư thế có thể gây hại cho khớp như: đi bộ trên đoạn đường gồ ghề, leo cầu thang, đường dốc, đi giày cao gót, đế cứng, mang vác nặng, ngồi xổm, xếp bằng, ngồi ghế quá thấp. Những người có nguy cơ thoái hóa khớp cũng nên tránh các môn thể thao tạo áp lực lớn lên khớp như bơi ếch tốc độ nhanh, các môn chơi với bóng, điền kinh...

ThS BS. Lê Thị Thùy Phương – Khoa Phục hồi chức năng Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM






 

Các tin đã đăng